«الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ وَ اللاَّتِی تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیًّا کَبِیراً» (سوره نساء/34)

ترجمه: « مردان سرپرست و خدمتگزار زنانند بخاطر برتریهایى که (از نظر نظام اجتماع) خداوند براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است و به خاطر انفاقهایى که از اموالشان (در مورد زنان) مى‏کنند، و زنان صالح آنها هستند که متواضعند و در غیاب (همسر خود) حفظ اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، مى‏کنند و (اما) آن دسته از زنان را که از طغیان و مخالفتشان بیم دارید پند و اندرز دهید و (اگر مؤثر واقع نشد) در بستر از آنها دورى نمائید و (اگر آنهم مؤثر نشد و هیچ راهى براى وادار کردن آنها به انجام وظائفشان جز شدت عمل نبود) آنها را تنبیه کنید، و اگر از شما پیروى کردند به آنها تعدى نکنید و (بدانید) خداوند بلند مرتبه و بزرگ است (و قدرت او بالاترین قدرتهاست).»

تفسـیر:

(فالصالحات قانعات حافظات للغیب...): در اینجا اضافه مى‏فرماید که زنان در برابر وظائفى که در خانواده به عهده دارند دو دسته‏اند:

دسته اول:" صالحان و درستکاران، و آنها کسانى هستند که خاضع و متعهد در برابر نظام خانواده مى‏باشند و نه تنها در حضور شوهر بلکه در غیاب او،" حفظ الغیب" مى‏کنند،

 یعنى مرتکب خیانت چه از نظر مال و چه از نظر ناموس و چه از نظر حفظ شخصیت شوهر و اسرار خانواده در غیاب او نمى‏شوند، و در برابر حقوقى که خداوند براى آنها قائل شده و با جمله" بِما حَفِظَ اللَّهُ" به آن اشاره گردیده وظائف و مسئولیتهاى خود را بخوبى انجام مى‏دهند.بدیهى است مردان موظفند در برابر این گونه زنان نهایت احترام و حق- شناسى را انجام دهند.

‏دسته دوم: زنان متخلف: زنانى هستند که از وظائف خود سرپیچى مى‏کنند و نشانه‏هاى ناسازگارى در آنها دیده مى‏شود، مردان در برابر این گونه زنان وظائف و مسئولیتهایى دارند که باید مرحله به مرحله انجام گردد، و در هر صورت مراقب باشند که از حریم عدالت تجاوز نکنند، این وظائف به ترتیب زیر در آیه بیان شده است:

مرحله اول (وَ اللَّاتِی تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ (1) فَعِظُوهُنَّ): در مورد زنانى است که نشانه‏هاى سرکشى و عداوت و دشمنى در آنها آشکار مى‏گردد که قرآن در جمله فوق از آنها چنین تعبیر مى‏کند:" زنانى را که از طغیان و سرکشى آنها مى‏ترسید موعظه کنید و پند و اندرز دهید" و به این ترتیب آنها که پا از حریم نظام خانوادگى فراتر مى‏گذارند قبل از هر چیز باید بوسیله اندرزهاى دوستانه و بیان نتائج سوء اینگونه کارها آنان را براه آورد و متوجه مسئولیت خود نمود.

{مرحله دوم}وَ اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ:" در صورتى که اندرزهاى شما سودى نداد، در بستر از آنها دورى کنید" و با این عکس العمل و بى اعتنایى و به اصطلاح قهر کردن، عدم رضایت خود را از رفتار آنها آشکار سازید شاید همین" واکنش خفیف" در روح آنان مؤثر گردد.

{مرحله سوم}َ اضْرِبُوهُنَّ :در صورتى که سرکشى و پشت‏پازدن به وظائف و مسئولیتها از حد بگذرد و هم چنان در راه قانون شکنى با لجاجت و سرسختى گام بردارند، نه اندرزها تاثیر کند، و نه جدا شدن در بستر و کم اعتنایى نفعى ببخشد و راهى جز" شدت عمل" باقى‏ نماند، براى وادار کردن آنها به انجام تعهدها و مسئولیتهاى خود چاره منحصر به- خشونت و شدت عمل گردد، در اینجا اجازه داده شده که از طریق" تنبیه بدنى" آنها را به انجام وظائف خویش وادار کنند.

اشکال: [چگونه اسلام اجازه تنبیه زن را داده؟]

ممکن است ایراد کنند که چگونه اسلام به مردان اجازه داده که در مورد زنان متوسل به تنبیه بدنى شوند؟!

پاسخ:جواب این ایراد با توجه به معنى آیه و روایاتى که در بیان آن وارد شده و توضیح آن در کتب فقهى آمده است و همچنین با توضیحاتى که روانشناسان امروز مى‏دهند چندان پیچیده نیست زیرا:

اولا آیه، مسئله تنبیه بدنى را در مورد افراد وظیفه‏نشناسى مجاز شمرده که هیچ وسیله دیگرى در باره آنان مفید واقع نشود، و اتفاقا این موضوع تازه‏اى نیست که منحصر به اسلام باشد، در تمام قوانین دنیا هنگامى که طرق مسالمت‏آمیز براى وادار کردن افراد به انجام وظیفه، مؤثر واقع نشود، متوسل به خشونت مى‏شوند، نه تنها از طریق ضرب بلکه گاهى در موارد خاصى مجازات‏هایى شدیدتر از آن نیز قائل مى‏شوند که تا سرحد اعدام پیش مى‏رود.

ثانیا" تنبیه بدنى" در اینجا- همانطور که در کتب فقهى نیز آمده است- باید ملایم و خفیف باشد بطورى که نه موجب شکستگى و نه مجروح شدن گردد و نه باعث کمبودى بدن.

ثالثا روانکاوان امروز معتقدند که جمعى از زنان داراى حالتى بنام " مازوشیسم" (آزارطلبى) هستند و گاه که این حالت در آنها تشدید مى‏شود تنها راه آرامش آنان تنبیه مختصر بدنى است، بنا بر این ممکن است ناظر به چنین افرادى باشد که تنبیه خفیف بدنى در موارد آنان جنبه آرام بخشى دارد و یک نوع درمان روانى است.

مسلم است که اگر یکى از این مراحل مؤثر واقع شود و زن به انجام وظیفه خود اقدام کند مرد حق ندارد بهانه‏گیرى کرده، در صدد آزار زن برآید، لذا به دنبال این جمله مى‏فرماید:

فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا:

" اگر آنها اطاعت کنند به آنها تعدى نکنید" و اگر گفته شود که نظیر این طغیان و سرکشى و تجاوز در مردان نیز ممکن است آیا مردان نیز مشمول چنین مجازاتهایى خواهند شد؟

در پاسخ مى‏گوئیم آرى مردان هم درست همانند زنان در صورت تخلف از وظائف مجازات مى‏گردند حتى مجازات بدنى، منتها چون این کار غالبا از عهده زنان خارج است حاکم شرع موظف است که مردان متخلف را از طرق مختلف و حتى از طریق تعزیر (مجازات بدنى) به وظائف خود آشنا سازد.

داستان مردى که به همسر خود اجحاف کرده بود و به هیچ قیمت حاضر به تسلیم در برابر حق نبود و على ع او را با شدت عمل و حتى با تهدید به شمشیر وادار به- تسلیم کرد معروف است.

إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیًّا کَبِیراً و در پایان مجددا به مردان هشدار مى‏دهد که از موقعیت سرپرستى خود در خانواده سوء استفاده نکنند و به قدرت خدا که بالاتر از همه قدرتها است بیندیشند" زیرا خداوند بلند مرتبه و بزرگ است".

_______

1-" نشوز" از" نشز" (بر وزن نذر) به معنى زمین مرتفع و بلند است و در اینجا کنایه از سرکشى و طغیان مى‏باشد.

***************************************************

حق زن بر مرد :

• « ... و اما حق زن (زوجه) بر مرد اینست که مرد بداند که خداوند عزوجل زن را مایه آرامش و انس قرار داده و بداند که زن  نعمتی است از طرف خدای بلند مرتبه  پس زن را گرامی بدارد و با او به نیکی و خوشی رفتار کند ... و حق زوجه بر مرد این است که با او مهربانی کند چرا که زن در اختیار اوست و باید او را بپوشاند و طعام دهد (نفقه بدهد) و اگر زوجه کاری از روی جهل انجام داد ،‌او را ببخشد .» (من‏لایحضره‏الفقیه/2 / 621 / باب الحقوق/ص 618)
• همسر معاذ خدمت رسول خدا ص رفت و سوال کرد: حق زوجه بر زوج و مردش چیست ؟‌

           پیامبر پاسخ دادند : اینکه  به صورتش (سیلی) نزند و او را سرزنش نکند و سخن زشت به او نگوید و از                      هر آنچه خود می خورد به او بدهد و از آنچه می پوشد او را بپوشاند( تبعیض قائل نشود و هر چه برای خود می پسندد برای او هم بخواهد ). (عوالی‏اللآلی/ 2/142/  المسلک الرابع فی أحادیث رواها الشیخ).

حق مرد بر زن :

زنی خدمت رسول الله ص آمد و  پرسید : یا رسول الله حق زوج بر زنش چیست؟

رسول خدا پاسخ دادند: از او پیروی کند و نافرمانی نکند،‌بدون اجازه او از خانه (مال شوهر ) صدقه ندهد، روزه مستحبی بدون اجازه شوهر نگیرد،‌ و خود را از او منع نکند در هر صورت که باشد و بدون اذن او خارج نشود که اگر بشود تا زمانی که به خانه برگردد تمام ملائکه آسمان و زمین و ملائکه رحمت و غضب او را لعنت می کنند .

زن پرسید یا رسول الله چه کسی بزرگترین حق را بر مرد دارد؟

رسول خدا فرمودند: پدر و مادرش

زن پرسید چه کسی بزرگترین حق را بر زن دارد؟

رسول خدا فرمودند: شوهرش».

(من‏لایحضره‏الفقیه/3 / 438 )

بهترین زنان و مردان:

• پیامبر اکرم ص فرمودند: بهترین مردان امت من کسانی هستند که با اهل خود با تکبر رفتار نکند و با آنها مهربان است و به آنها ظلم نمی کند ...(مکارم‏الأخلاق/216)
• امیر المومنین از رسول خدا ص نقل میکنند که ایشان فرمودند:    بهترین زنان... مدارا کننده ترین آنها با همسرانشان ، و مهربانترین آنها با فرزندانشان، رغبتشان به   شوهرشان است(تمکین می کنند) و از غیر او خود را حفظ می کنند . (الکافی/5 /326)

مهدی مهدوی